Ξεκίνησα να διαβάζω τις Αντιαφηγήσεις λίγο καιρό πριν, στις αρχές του καλοκαιριού, και έκανα μια μεγάλη παύση κάπου στα μισά. Ένιωθα ότι οι πληροφορίες ήταν πολλές και τα συναισθήματα έντονα. Όταν το έπιασα ξανά δεν μπόρεσα να το αφήσω από τα χέρια μου. Το δεύτερο μέρος κύλησε πιο γρήγορα και διέλυσε κάθε αμφιβολία που μπορεί να είχα στο πρώτο. Δουλεμένο λέξη λέξη αριστοτεχνικά, πολύπλοκο και πολύ στοχευμένο, άκρως σαγηνευτικό. Πλέον μπορώ να το δηλώσω με σιγουριά: αν προλαβαίνεις να διαβάσεις μόνο δύο ή τρία βιβλία μέσα στη χρονιά το ένα ας είναι αυτό.
Δεκατρία διηγήματα, και πιο συγκεκριμένα έντεκα διηγήματα και δύο νουβέλες, με συνδετικό κρίκο τη μαύρη Ιστορία της Βόρειας Αμερικής. Η αρχή γίνεται με την ιστορία του πρώτου μη ιθαγενή που πάτησε το πόδι του στο Μανχάταν. Έπειτα, ένας χορός από ιστορίες που μπλέκουν την ιστορία με τη μυθοπλασία. Λέξεις όπως αράπης, μαύρος, δούλα, νέγρος, πυροβολισμοί, νάρκες περνούν από μπροστά σου και μπλέκονται με εμφυλίους, κακόφημους δρόμους, μουσική, χορό, έρωτα, τέχνη, πόνο. Ο συγγραφέας αρπάζει τους ήρωές του, συνήθως από την αφάνεια ή έστω ήρωες κάπως ριγμένους από την ιστορία ή ζωντανεύει ήρωες βγάζοντάς τους από έναν πίνακα ζωγραφικής, και τους τοποθετεί στο κέντρο ενός σύμπαντος και τους αφήνει ελεύθερους να μιλήσουν.
Το σπουδαίο του επίτευγμα, πέραν της πλοκής, είναι η ποικιλία στις αφηγηματικές φόρμες και η πρωτοτυπία στο ύφος. Μέσα σε τετρακόσιες και κάτι σελίδες περνάνε από μπροστά σου είδη γραφής που σε συναρπάζουν και ο συγγραφέας, σαν να πειραματίζεται, μεταβαίνει από το ιστορικό ντοκουμέντο στον δοκιμιακό λόγο, από το πειραματικό στο συμβατικό, από το παραληρηματικό, το σχεδόν σαν μια τεράστια σκέψη διήγημα χωρίς ανάσα ή σημεία στίξης, στο επίτηδες μη ολοκληρωμένο ή στο διήγημα ημερολογιακού ύφους.
Ο John Keene, γεννημένος το 1961, είναι ένας αφροαμερικανός πεζογράφος, ποιητής (και αυτό φαίνεται στο έργο του), καλλιτέχνης. Όπως διαβάζω στο επίμετρο του μεταφραστή Γιώργου Μαραγκού “‘έχει λάβει υποτροφία από το Ίδρυμα MacArthur, την αποκαλούμενη και υποτροφία για ιδιοφυΐες, η οποία δεν βραβεύει το μέχρι τότε έργο του εκάστοτε δημιουργικού ανθρώπου, αλλά του δίνει την ευκαιρία να αφοσιωθεί στον τομέα του για μερικά χρόνια χωρίς βιοποριστικές ανησυχίες”. Το όνειρο κάθε συγγραφέα.
Οι Αντιαφηγήσεις κυκλοφόρησαν το 2015 (στην Ελλάδα το 2022) και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Η συλλογή του θα μπορούσε να περιγραφεί ως εξής: διηγήματα για την ιστορία της δουλείας στην αμερικανική ήπειρο, ένα είδος ιστορικής λογοτεχνίας. Η εμπειρία της ανάγνωσης της συλλογής είναι πολύ περισσότερα. Ο συγγραφέας καταφέρνει να αναδείξει τον άνθρωπο στο σκοτάδι, τον άνθρωπο στο περιθώριο, και να πει ιστορίες που δεν έχουν γραφτεί ή να πει ιστορίες που τις ξέρουμε ήδη, κάπως αλλιώς. Το τι είναι αλήθεια και τι όχι μικρή σημασία έχει. Πάνω από όλα είναι μια πρόκληση να δούμε (πραγματικά να δούμε, όχι να κοιτάξουμε φευγαλέα και επιφανειακά) τον κόσμο λίγο έξω από τα συνηθισμένα.
Φυσικά υπάρχουν οι Κολάσεις και υπάρχουν και οι κολάσεις, που δεν είναι παρά κοινοτοπία, αφού υπάρχουν βαθμοί τρόμων, τρόμων που όλοι βλέπουμε και βιώνουμε μερικές φορές άμεσα, άλλες έμμεσα, και είναι αυτή η αμεσότητα του τρόμου, η εξαιρετική φύση του και η αδυναμία μας έστω να στοχαστούμε γι’ αυτόν, αν και έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα στη μνήμη μας, που διαμορφώνει την αίσθησή μας για το πώς μπορεί να είναι μια συγκεκριμένη κόλαση ή και η ίδια η Κόλαση.
Με δύο λέξεις, το βιβλίο είναι μια επανάσταση και ένα αριστούργημα.
Info
Αντιαφηγήσεις, Τζον Κίιν, μετάφραση: Γιώργος Μαραγκός, εκδόσεις Loggia, 2022