Ο Raymond Carver έχει την ικανότητα να φτιάχνει διηγήματα από φαινομενικά μικρά πράγματα. Με μια πρώτη ματιά οι ιστορίες του δεν έχουν τίποτα το βαρύγδουπο, δεν συμβαίνουν σπουδαία πράγματα σε αυτές. Ωστόσο, η καρδιά χτυπά λίγο πιο γρήγορα κάθε φορά που τον διαβάζω. Έχει αυτό τον μαγικό τρόπο να περιγράφει τις σιωπές. Και αυτές οι σιωπές λένε όσα θα έλεγε κάποιος άλλος σε ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα. Κάποια από τα διηγήματά του μου φέρνουν στο νου τον Wim Wenders και την ατμόσφαιρα της ταινίας Paris, Texas (1984) που τόσο αγαπώ.
Η συλλογή διηγημάτων Ελέφαντας, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και σε μετάφραση Τρισεύγενης Παπαϊωάννου, συγκεντρώνει τα τελευταία έργα του Carver. Οι ήρωές του, ως συνήθως, είναι κακόκεφοι, μουντοί, έχουν προβλήματα, βασανίζονται, απιστούν. Πάντα ψάχνουν, όμως, λίγο φως στο σκοτάδι. Τον απασχολούν και εδώ οι οικογενειακές σχέσεις και η καθημερινή ζωή, οι αποτυχίες και οι αποστάσεις. Όλα συμβαίνουν κυρίως σε ένα δωμάτιο και εκεί, αθόρυβα, αιχμαλωτίζει τη στιγμή που μια ασήμαντη λεπτομέρεια μετατρέπεται σε ζωτικής σημασίας. Όπως πάντα δεν υπάρχει ίχνος μελοδραματισμού. Ωστόσο, περισσότερο από ποτέ ώριμος εδώ γράφει τα πιο μεστά του διηγήματα.
Στο Όποιος κι αν ήταν σ’ αυτό το κρεβάτι ένα τηλεφώνημα μέσα στη νύχτα αναστατώνει τον ύπνο ενός ζευγαριού. Η ταραχή, ένα φαινομενικά αθώο όνειρο που πρέπει να ειπωθεί, λίγη κουβέντα που οδηγείται σε εκ βαθέων εξομολογήσεις και ατελείωτα τσιγάρα. Και ξαφνικά, από τη μία στιγμή στην άλλη όλα αλλάζουν.
Έλα όμως που εγώ τώρα αισθάνομαι περίεργα! Αυτό που της είπα μόλις πιο πριν, αυτό που σκεφτόμουν κάθε λίγο και λιγάκι όλη μέρα … πώς να το πω, αισθάνομαι σαν να έχω διαβεί κάποιο αόρατο όριο. Σαν να ‘χω φτάσει σ’ ένα μέρος όπου ουδέποτε είχα φανταστεί πως θα χρειαζόταν να φτάσω. Κι ούτε που ξέρω πως έφτασα εκεί. Ένα μέρος παράξενο. Ένα μέρος όπου ένα ανώδυνο όνειρο κι ύστερα λίγη κουβεντούλα ανάμεσα σε δύο νυσταλέους ανθρώπους νωρίς το πρωί με οδήγησαν σε προβληματισμούς περί θανάτου και ανυπαρξίας.
Ο Carver καταφέρνει να μετατρέπει ό,τι πιο απλό σε ενδιαφέρον. Παίρνει το τίποτα, στην πιο βασανισμένη του μορφή, και το κάνει τα πάντα. Εμπνέεται από την αμφιβολία, τον δισταγμό, την αναμονή. Όπως στη Κοτσυφόπιτα, όπου όλα μοιάζουν απλά: μια γυναίκα αποφασίζει να εγκαταλείψει τον άντρα της. Τίποτα όμως δεν είναι απλό. Αισθάνεσαι μέχρι τα ακροδάχτυλά σου την πίκρα της γυναίκας. Όπως και την απογοήτευση και την ειλικρινή απορία του άντρα. Εκείνη νιώθει ότι του έχει εξηγήσει τα πάντα. Εκείνος δεν έχει καταλάβει τίποτα. Ίσως, δεν θα καταλάβει ποτέ.
“Ήταν, βλέπεις, κάποτε ένα κορίτσι”, είπε η γυναίκα μου. “Μ’ ακούς; Και το κορίτσι αγάπησε ένα αγόρι. Το αγάπησε πολύ, περισσότερο κι από τον εαυτό της. Αλλά το αγόρι … τέλος πάντων, μεγάλωσε. Δεν ξέρω τι έπαθε. Κάτι έπαθε, εν πάση περιπτώσει. … “
Το τελευταίο διήγημα στη συλλογή αυτή, αλλά και το τελευταίο που έγραψε, είναι το Θέλημα. Δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι του 1987 και είναι συμβολικό χωρίς καλά καλά να το γνώριζε ίσως. Σε αυτό πρωταγωνιστεί ο Άντον Τσέχοφ, τον οποίο θαύμαζε, και ο θάνατός του. Είναι πολύ διαφορετικό από όλα τα υπόλοιπα χωρίς, ωστόσο, να υστερεί σε τίποτα. Ενδεχομένως, θα σηματοδοτούσε μια νέα συγγραφική πορεία …
Ο Raymond Carver γεννήθηκε στο Όρεγκον το 1938. Πέθανε το 1988 από καρκίνο. Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι κάπου εκεί ανάμεσα, το 1977, ξαναγεννιέται. Κόβει το αλκοόλ μια για πάντα. Γνωρίζει την Τες Γκάλαχερ. Αυτά τα δύο γεγονότα, σύμφωνα με τους μελετητές του, σηματοδοτούν μια νέα ζωή και η αλήθεια είναι ότι αυτό αντικατοπτρίζεται στα έργα του. Είναι γεγονός ότι διαβάζοντάς τον μαθαίνεις και για τη ζωή του. Τα περισσότερα θα τα βρεις εκεί, ανάμεσα στις γραμμές των διηγημάτων του και τους στίχους των ποιημάτων του. Χρησιμοποιούσε τα πράγματα που είχε γύρω του και μέσα του. Και αυτό σίγουρα είναι κάτι που σε κάνει να τον αποζητάς.
Κυριακή Βράδυ
Χρησιμοποίησε τα πράγματα που έχεις γύρω σου.
Τούτην εδώ, ας πούμε, την απαλή βροχή
Έξω από το παράθυρο.
Τούτο το τσιγάρο ανάμεσα στα δάχτυλά σου,
Αυτά τα πόδια πάνω στον καναπέ.
Τον σιγανό ήχο του ροκ εν ρολ,
Την κόκκινη Ferrari μες στο κεφάλι σου.
Τη γυναίκα που σκουντουφλάει
Μες στην κουζίνα μεθυσμένη...
Βαλ' τα όλα μέσα,
Χρησιμοποίησέ τα.*
Info
Ελέφαντας, Raymond Carver
Μετάφραση-επίμετρο: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2019
160 σελ., ISBN: 978-618-03-1820-3
*Από το Δωμάτια όπου οι άνθρωποι ουρλιάζουν και πληγώνουν ο ένας τον άλλο, σε μετάφραση Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου, εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2018